1605 Barut Komplosu (Gunpowder Plot)
Kategori: Siyasi Tarih
«Hatırlayın, hatırlayın
Kasım ayının beşini
Barut ihanetini ve komployu
Hiç bir neden yok
Unutmamız için
Barut ihânetini»
1605 Barut komplosu (Gunpowder Plot), bir grup yönetim karşıtı taşralı İngiliz Katolik tarafından, İngiltere Kralı I. James ve diğer aristokratları öldürmek için 5 Kasım 1605'te yapılan Parlamento Binası'nı havaya uçurma girişimidir. Planın başında Robert Catesby, tetiğinde de Guy Fawkes vardı. "Girişim" sözcüğüne yapılan vurgudan da anlaşıldığı üzere başarısızlığa uğratılmıştır.
Barut komplosu, muhafazakâr Protestan Kral I. James'e karşı yapılan suikast girişimlerinden yalnızca biriydi. 1603 tarihli İlk komplo ve Veda komplosunu müteâkiben yapılmıştı.
Günümüzde bazıları, Barut komplosunun bir Karşı-Reform hareketi olduğunu, bazıları da baskıcı yönetime karşı anarşi hareketlerinin öncüsü olduğunu kabûl eder. İki yaklaşım da kısmen doğrudur denilebilir.[1]
Guy Fawkes Kimdir?
Guy Fawkes, (13 Nisan 1570 – 31 Ocak 1606) - tam adı Guido Fawkes'tir- York şehrinde doğmuştu, ve Katolik bir İngiliz askeriydi. 5 Kasım 1605 - Barut komplosunda, Parlamento Binasını havaya uçurmakla görevliydi.[2]
York'lu bir Anayasa Mahkemesi yargıcının oğlu Guy. Babası Edward ona doğruluğu öğretmiş. Dokuz yaşına kadar kız kardeşleri Elizabeth ve Anne ile Stonegate'deki evlerinde mutluymuşlar. 1578'de başladığı Saint Peter's okulunda Jesuit eğitimi görmüş Guy. Ancak 1579'da Edward Fawkes olup anneleri Edith Scotton'lı Bainbridge ailesinden biri ile evlenince Fawkes'lerin kaderi yazılmaya başlamış. O günden sonra Guy'u Katolik olan üvey babasının etkisi altına aldığı sanılıyor.
Guy 21 yaşına geldiğinde aileden ona kalan mirası satıp savmış, orta İngiltere'deki Katolik birliklere yazılmıştı. On iki yıl boyunca Hollanda'da ordu hizmeti yaptı. Madenlerde çalışmışlığı vardı, o yüzden barut kullanmayı, tünel kazmayı iyi bilirdi.[3]
İngiliz tarihinin en büyük "vatan haini" olarak kabul edilen Fawkes, 1593'te Katolik oldu ve İspanyol ordusunun Hollanda'da bulunan birliğine katıldı.[3] 1603'te Calais kuşatması sırasında Fawkes İspanya Kralı II. Philip'ten İngiltere'deki Katoliklere yardım etmesini istedi. O dönemde İspanya'dan İngiltere'nin işgalini isteyen Christopher Wright'la da tanıştı. [2] Kısa zamanda askeri zekâsıyla sivrilen Guy, 1604'te yurduna döndü. Burada Robert Catesby ve diğer komplocularla tanıştı. Muhafazakâr Protestan Kral I. James'e, kraliyet ailesine ve tüm diğer aristokratlara karşı yapılan ve İngiliz tarihinde "Barut komplosu" olarak bilinen olayda aktif olarak rol aldı. İngiltere devlet yönetiminde ve Katolik monarşik rejimde kökten bir devrime gitmek amacıyla toplanan on iki komplocu, Westminister Sarayı'ndaki İngiliz Parlamento Binasını, o yılki -her sene ekim ya da kasım ayında tekrarlanan- aristokrasi zirvesinde havaya uçurmaya karar verdi.[3]
Daha sonra kralı öldürmeyi amaçlayan Robert Catesby önderliğindeki dört kişilik bir başka gruba katıldılar. Eğer Catesby gruba başka Katolikleri de katmasaydı belki de plan başarılı olacaktı. Ancak yeni üyelerden Francis Tresham, kayınbiraderi Monteagle Lord'una o gün Parlamentoya gitmemesini uyaran bir mektup yazarak komployu açığa çıkardı.[2]
Komploculardan birinin saray çevresinden bir tanıdığına, 5 Kasım 1605 günü saraydan uzak durmasını tavsiye eden bir mektup göndermesi sonucu komplo ortaya çıkınca; Fawkes, 5 Kasım gece yarısı parlamento mahzenlerinde bol miktarda dolu barut fıçısıyla yakalandı. Çeşitli işkencelere maruz bırakılarak yandaşlarının adlarını vermek zorunda bırakıldı. Çıkarıldığı mahkemede vatan hainliğinden hüküm giyen Fawkes, 31 Ocak 1606'da sarayın karşısında asılarak idam edildi.[3]
İsyanın Doğuşu ve Gelişimi
Komplo, 1605 yılında, her sene ekim ya da kasım ayında tekrarlanan aristokrâsi zirvesine denk getirilmişti. 5 Kasım 1605 tarihli bu girişim, sadece Kral I. James'e karşı düzenlenen bir suikast değildi. Barut komplosu, tüm Kraliyet ailesi ve Protestan devlet adamlarının da büyük bölümünü ortadan kaldırmayı ve halkı ayaklandırmayı hedef alıyordu.
Komplocuların amaçları, sık sık günümüz teröristlerinin amaçlarıyla karşılaştırılmaktadır. Buna karşılık onların hedefleri terör yaratarak devlet yönetiminde söz sahibi olmak değildi. Asıl amaçları İngiltere devlet yönetiminde ve Katolik monarşik rejimde kökten bir devrime gitmekti. Terörizm hareketi ya da politik hazımsızlık sonucu gösterilen düşmanca bir tepki olmaktan çok, anarşist kaygılar taşıyan bir eylemdi. Bu yönüyle Barut komplosu, sadece İngiltere'nin değil, tüm dünyanın siyasî tarihini değiştirmeyi hedefleyen bir devrim girişimi olarak kabul edilebilir.
Fakat komplocular, yardım etmeye çalıştıkları baskı altındaki Katoliklere yardımcı olmak bir tarafa, onları daha da zor duruma soktular. Olaylardan önce İspanya ve Engizisyon'a sıcak yaklaşılırken, sonrasında Katolik olmak bile vatana ihanet sayılmaya başlandı.
Her yıl 5 Kasım gecesinde, Birleşik Krallık ve krallığa ait diğer eyaletlerde komplonun başarısızlığa uğratılmış olması şenliklerle kutlanır. Bu kutlama gecesine Guy Fawkes Gecesi, Kutlama Ateşi Gecesi, Havai Fişek Gecesi, Barut Gecesi ve Komplo Gecesi denir. Günümüzde politikadan çok, eğlence amaçlı yapılan bir kutlamadır. [1]
Günün anısına bir de şiir yazıldı. Uyaklı bu şiir o günden bugüne ateşlerin üzerinden atlayan herkesin dilinde dolaşır oldu.
Hatırlayın, hatırlayın
Kasım ayının beşini
Barut ihanetini ve komployu
Hiç bir neden yok
Unutmamız için
Barut ihânetini
(Remember, remember
The 5th November
Gunpowder treason and plot
We see no reason
Why gunpowder treason
Should ever be forgot!") [3]
İşkence ve İdam
Fawkes yakalandığı 5 Kasım gecesi hemen yargılanmaya başlandı. Ağır işkence ve sorgulamayı içeren yargılaması sırasında Fawkes'in şunları söylediği kaydedilmiş: "Olay artık geçmişte kaldı, şimdi yaptığından dolayı üzgün, çünkü Tanrı'nın henüz bizim yanımızda değil"..
Bu Fawkes'in amaçlarının Tanrı tarafından da onaylanmadığının kabulü anlamına geliyor. Biraz bu hayal kırıklığından, biraz da işkenceye dayanamayışından olsa gerek, Fawkes sorgulama sırasında arkadaşlarının adlarını teker teker vermişti. Guy Fawkes suçlu bulunarak 31 Ocak 1606 tarihinde asılarak öldürüldü.
Tarihe "Barut Komplosu" (Gunpowder Plot) olarak geçen bu olay bir şekilde kimlik kazanmalı idi. Parlamento hemen ardından 5 Kasım gününü bu hainlerden kurtuluş günü olarak ilan edip, bu günün her yıl bir tür Şükran günü olarak kutlanmasını kararlaştırdı.[3]
Fawkes Gecesi
Guy Fawkes Gecesi, İngiltere'de her 5 Kasım gecesi bahçelerde büyük ateşlerin oluşturulup üzerlerinde Guy Fawkes'in samandan yapılan vücudunun yakıldığı, maytap ve havai fişeklerin atıldığı, maskeli çocukların sokaklarda dolaşıp "Guy için bir kuruş lütfen? (İngilizce Penny for the Guy?)" diyerek para topladıkları gün.
İngilizler, barut komplosunu, ülkenin demokrasi zincirinde önemli bir halka olarak kabul ederler. Her yıl 5 Kasım gecesi, Birleşik Krallık ve krallığa ait diğer eyaletlerde komplonun başarısızlığa uğratılmış olması, Guy Fawkes Gecesi olarak şenliklerle kutlanır. Şenliklerde havai fişekler patlatılır, büyük fıçılar ateşe verilerek caddelerde yuvarlanır ve bu büyük vatan haininin cezalandırılmasını anmak için Guy Fawkes maskesi takılmış kuklalar yakılır. Günümüzde politikadan çok, eğlence amaçlı yapılan bir kutlamadır.
Bahçelerde, parklarda havai fişek partileri düzenlenir. Parası olmayan ve bahçelerinde bu geceyi yapamayanlar ise parklarda yapılan "havai fişek" gecelerine katılırlar. Bir hafta boyunca gökyüzü top sesleri ile uğuldar. En büyüğü ise tabii ki 5 Kasım gecesidir. Bu gecenin bir de özel mönüsü var. Ateşler yakılıp, maytaplar bittikten sonra fırında kabukları ile pişmiş patates, sosis ve kuru fasulye. [4]
Sinemada Barut Komplosu
V for Vendetta
V for Vendetta, 2005 yılı İngiliz-Alman ortak yapımı bir film, fakat gösterime 2006'da girdi. Wachowski biraderlerin (Larry Wachovski - Andy Wachowski) sinemaya uyarlayıp yapımcılığını yaptığı filmi, daha önce Matrix üçlemesinde yardımcı yönetmenlik yapan James McTeigue yönetti. V for Vendetta, Alan Moore'nin yazıp David Lloyd'un çizdiği aynı adlı çizgi romandan (V for Vendetta) beyaz perdeye uyarlandı. Filmin başrollerini Hugo Weaving ("V") ve Natalie Portman ("Evey Hammond") paylaşır.
Hikaye; Geleceğin İngiltere'sinde (2020) geçmektedir.[1], Diktatör bir rejime bireysel bir başkaldırının nasıl toplumsal hale geldiğini gösterir.
Ağustos 2006 itibari ile V for Vendetta ABD'de 70,511,035$, uluslararası olarak 60,900,000$ hasılat ile toplam kazancı 131,411,035$'a ulaşmıştır. Film ABD'de gösterime girdiği gün 8,742,504$, ilk hafta 25,642,340$ gelir elde etmiştir.
Geleceğin İngiltere'sinde geçen filmde terör olaylarında büyük kayıplar verdikten sonra kurtuluşu baskıcı bir yönetimde bulan İngiliz halkının uyanış öyküsü anlatılmaktadır. Film, kahramanımız V'nin (Hugo Weaving'in) Evey'i (Natalie Portman) kurtarması ile açılır. V;
Hatırla, hatırla
5 kasım gecesini hatırla
Patlamayı, ihaneti ve komployu
Bu ihaneti unutmak için hiçbir sebep göremiyorum
V
Hatırla, 5 Kasımı hatırla! (5 Kasım 1605; Guy Fawkes'in İngiliz Parlamento Sarayını havaya uçurma girişiminin tarihidir Barut komplosu, sloganı ve gerçekleştirdiği eylemler, yönetimi ve halkı hareketlendirir. Sadece kapalı devre TV yayını yapılan İngiltere'de yayıncı kuruluşu basar ve bir sonraki sene 5 kasımda her şeyin değişeceğini yayında söyleyerek gözdağı verir.
Filmde bir yandan bir sene içinde halkın uyanışına, yönetimin gerildikçe baskıyı arttırmasına, özgürlük için gerekli temellerin atılmasına, dedektif Finch'in (Stephen Rea) V'nin ve despot rejimin sırlarını araştırmasına, diktatörlüğün doğuşu ve gelişmesine tanık olurken; diğer yandan Evey'in V'yi ve kendini tanıması, yönetimin kişisel yaşama saldırısı, özgürlüklerin korkulara kurban edilmesi anlatılmaktadır.
Filmin sonunda halk değişime hazırdır, diktatörü devirmek ve parlamentonun havaya uçmasını izlemek için suratlarındaki Fawkes maskelerine rağmen(, ki o maskeleri tüm İngiliz halkına V yollamıştır,) 4 kasım gece yarısı parlamentoya doğru önlerindeki askerlerden oluşmuş barikatı aşarak yürürler. Aynı anda V intikamını diktatörden, Adam Sutler'den (John Hurt), alır; ölümcül yaralarla Evey'e döner birbirlerine aşklarını ilan ederler. V, Evey'in kollarında ölür. Dedektif Finch, patlayıcı dolu metro vagonuna konmuş V'nin cenazesine ve vagonları harekete geçirmek üzere olan Evey'e ulaşır ama engel olmaz. Film parlamento binasının havaya uçurulması ile sona erer.
Filmde Londra'daki iki anıt bina havaya uçurulur; filmin başında Londra Ağır Ceza Mahkemesi ve sonunda Westminister Sarayı, Çaykovski'nin 1812 Uvertürü eşliğinde yerle bir olur.
Film boyunca V maskesini sadece bir kez, ağlamak için çıkarır, bu sahnede de yüzü değil maske görünmüştür. Bu sahnede sürekli gülümseyen maske altında acı çeken ve ağlayan devrimci ve aşık karakter yattığı ironisi çok güzel vurgulanmıştır. Filmde V'nin yüzü hiç görülmez. [5]
The Gunpowder Plot of 1605 (English)
In November 1605, the infamous Gunpowder Plot took place in which some Catholics, most famously Guy Fawkes, plotted to blow up James I, the first of the Stuart kings of England. The story is remembered each November 5th when ‘Guys' are burned in a celebration known as "Bonfire Night".
The story appears to be very simple.
Catholics in England had expected James to be more tolerant of them. In fact, he had proved to be the opposite and had ordered all Catholic priests to leave England. This so angered some Catholics that they decided to kill James and put his daughter Elizabeth on the throne ensuring that she was a Catholic. This led to a plot to kill not only the king of England, James, but also everyone sitting in the Houses of Parliament at the same time as James was there when he opened Parliament on November 5th, 1605.
Guy Fawkes and his fellow conspirators, having rented out a house right by the Houses of Parliament, managed to get 36 barrels of gunpowder into a cellar of the House of Lords.
The other conspirators were:
Robert and Thomas Wintour,
Thomas Percy,
Christopher and John Wright,
Francis Tresham,
Everard Digby,
Ambrose Rookwood,
Thomas Bates,
Robert Keyes,
Hugh Owen,
John Grant and the man who is said to have organised the whole plot
Robert Catesby.
The explosive expert, Guy Fawkes, had been left in the cellars to set off the fuse. He was only caught when a group of guards decided to check the cellars at the last moment.
Fawkes was arrested and sent to the Tower of London where he was tortured and eventually gave away the names of the fellow conspirators.
Sir William Wade, Lieutenant of the Tower, had orders to use whatever means of torture was required to get information from Fawkes. The order came from James.
Of those involved, some were shot as they were chased by the law such as Percy and Catesby. Others were captured, sent to the Tower and, after a brief trial, eventually hung, drawn and quartered, with Fawkes, in January 1606.
In celebration of his survival, James ordered that the people of England should have a great bonfire in the night on November 5th. This fire was traditionally topped off with an effigy of the pope rather than Guy Fawkes. His place at the top of the fire came in later as did fireworks. The East Sussex county town of Lewes still has the pope alongside Guy Fawkes when it comes to the effigies being burned.
But is there more to this plot than just a small number of angry Catholics wanting to make a statement against the king, James? Some believe that the whole plot was a government conspiracy to convince James that Catholics could not be trusted. At the very least, some curious things happened when the story is looked at in detail.
What is odd?
We do know that James' chief minister, Robert Cecil, the Earl of Salisbury, hated Catholics and saw them as a constant source of trouble. Cecil also feared that there was a chance that James would be lenient with them during his reign and this he could not tolerate.
That James only expelled priests was not good enough for Cecil. He wanted to remove Catholicism from England as he saw it as a threat.
We know that James was terrified of a violent death; his childhood in Scotland had been fraught with danger including being kidnapped as a boy. What better way to get James to severely persecute the Catholics in England than to get him to believe that they had tried to kill him in this very violent manner?
The government had a monopoly on gunpowder in this country and it was stored in places like the Tower of London. How did the conspirators get hold of 36 barrels of gunpowder without drawing attention to themselves? Did they get help from the government?
How was the gunpowder moved across London from the Tower of London to Westminster (at least two miles distant) without anyone seeing it? The River Thames would not have been used as it could have lead to the gunpowder becoming damp and useless. Thirty six barrels would have been a sizeable quantity to move without causing suspicion.
Why were men who were known to be Catholics allowed to rent out a house so near to the Houses of Parliament? How did they move 36 barrels from that house to the cellar of the Houses of Parliament without anyone noticing along with hay, straw etc?
Why, for the first time in history, was there a search of Parliament's cellars that conveniently found "John Johnson" (as Guy Fawkes called himself) before he lit the fuse?
Why was the soldier who killed Catesby and Percy at Holbeech House in the Midlands, given such a large pension for life (10p a day for life) when their arrest and torture was more desirable so that the names of any other conspirators might be found out?
Some historians have pointed out these issues and claimed that the plotters were pawns in the hands of Robert Cecil and that he orchestrated the whole affair in his bid to get James to ban Catholics altogether.
There are, however, counter-arguments to many of the above points.
Gunpowder may have been a government monopoly but just as today, there was a black market for it. The conspirators would have had the money to pay for this and it could have been smuggled in from Catholic France, for example. The south coast was riddled with smugglers havens. Fawkes could have used his contacts with Spain to acquire it. In many senses, this would not have been a difficult problem.
Moving the gunpowder from the Tower to Westminster could have been done over a number of days, barrel by barrel, journey by journey. This would have attracted less attention though it did increase the chance of being caught as more journeys were being made. One theory put forward is that it was stored at a house owned by Catesby in Lambeth and moved barrel by barrel up the Thames at night to Westminster. dangerous and risky but the conspirators were motivated men and it could have happened.
The conspirators used false names so hiring out property near to the Houses of Parliament would not have been that difficult. Thomas Percy had contacts in Parliament and these were almost certainly used to get the house there and later the cellar where the gunpowder was actually put.
The soldier who shot Percy and Catesby was in a firefight in which he may have been shot and killed himself. Why risk your own life against such desperate people? Was the 10p a day for life merely a generous reward for services to a grateful king?
Also, if Fawkes and company had been set-up by, why did he not say so at his execution when he could have said something? Possibly he was not in a fit enough state to say anything; also who would have believed him as he had been castigated as the evil conspirator to kill the king? It may be that the conspirators simply acted alone and then got caught.
The confession of Fawkes does not mention at all any claim that he was a dupe of the government. He himself stated that he was first approached by Thomas Wintour in Europe about the plot in 1604 and that he met the others when he returned to London.
The only full confession about the plot from start to finish came from Thomas Wintour. He, too, makes no mention about being set-up etc.
Two issues do cloud the story, however.
The first is the so-called Monteagle Letter.
One of the plotters was a man called Francis Tresham. Lord Monteagle was his cousin.
On the evening of October 26th, a mysterious man brought a letter to Monteagle's home just outside of London. The letter was a clear warning for Monteagle not to turn up at the Houses of Parliament on the 5th November. In modern English the letter stated that Parliament would receive a terrible blow on that day and that those killed would not see who had done it to them. The letter was addressed to Monteagle but it was read out aloud by his servant. Why? Was Monteagle looking for a witness that he had received this letter?
Monteagle went straight to Robert Cecil and informed him of what had happened. Cecil ordered a search of the cellars of Parliament on the night of November 4th. Those guards found Guy Fawkes. A second search the next day, ordered by James I, also found the explosives and Guy who was found to be in possession of matches. he was arrested.
The other issue also involves Tresham.
Here was an important member of the gang who could know a great deal about other conspirators who were not actually yet caught. Once arrested, he was locked in the Tower of London – England's most feared and secure prison. Tresham was locked in a cell by himself. He died on December 23rd 1605, and he was found to have been poisoned. How did he get the poison? Did he knowingly take it? Or did someone want to silence him before he talked? It is possible that Tresham had the poison on him and took it rather than suffer the butchery of being hung, drawn and quartered. If someone else had access to him, and fed him poisoned food or whatever, he would have been a very important person as only the most important would have had access to this valuable prisoner.
We may never know the answers to the questions. There are some who support the government conspiracy line – others think it may simply have been an ambitious plan by a small number of Catholics that went very badly wrong for them all. [6]
Kaynaklar
[1] tr.wikipedia.org/wiki/Barut_komplosu
[2] www.aleviforum.com/archive/index.php?t-52151.html
[3] www.sosyomat.com/etiket/barut-ihaneti
[4] www.pcanalist.com/guy-fawkes-adamim-benim-t32278.html
[5] tr.wikipedia.org/wiki/V_for_Vendetta_(film)
[6] www.historylearningsite.co.uk/gunpowder_plot_of_1605.htm
